مقاله نویسی | آموزش مقاله نویسی علمی پژوهشی برای مبتدیان

مقاله نویسی | آموزش مقاله نویسی علمی پژوهشی برای مبتدیان :

این نوشته کوتاه با هدف آشنایی مختصر و مفید در زمینه راهکارهای درست مقاله نویسی جمع آوری و ارائه می شود و به معرفی بخشی از اجزا و عناصر ساختاری مقالات علمی و پژوهشی می پردازد.

مقاله علمی چیست؟

مقاله علمی معمولاً در نتیجه پژوهش منطقی، ژرف و متمرکز نظری، علمی یا مختلط، به کوشش یک یا چند نفر در یک موضوع تازه و با رویکردی جدید به جهت دستیابی به نتایج تازه، تهیه ومنتشر می گردد. چنین مقاله ای در واقع گزارشی است که محقق از یافته های علمی و نتایج اقدامات پژوهشی خود برای استفاده سایر پژوهشگران، متخصصان و علاقمندان به دست می دهد.

تهیه گزارش از نتایج مطالعات وپژوهش های انجام شده، یکی از مهمترین مراحل پژوهشگری به شمار می رود، زیرا اگر پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را در اختیار سایر محققان قرار دهد، پژوهش او هر اندازه هم که مهم باشد، به پیشرفت علم کمکی نخواهد کرد چون رشد و گسترش هر علمی از طریق ارائه و به هم پیوستن دانش فراهم آمده از سوی فرد فرد اندیشمندان آن علم تحقق می یابد.

همانطور که پژوهشگر پیش از اقدام به پژوهش، نیازمند توجه و بررسی یافته های علمی پژوهشگران قبل از خود است تا بتواند یافته های علمی خود را گسترش بخشد، دیگران نیز باید بتوانند به یافته های پژوهشی او دسترسی پیدا کنند و با استفاده از آنها فعالیت های علمی خود را سازمان داده در ترمیم و تکمیل آن بکوشند.

از امتیاز های مهم یک مقاله می توان به مختصرومفید بودن، به روز بودن وجامع بودن آن اشاره کرد. زیرا محقق می تواند حاصل چندین ساله پژوهش خود در یک رساله، پایان نامه، پژوهش یا حتی یک کتاب را به اختصار در یک مقاله علمی بیان کند تا پژوهشگران دیگر بتوانند با مطالعه آن مقاله از کلیات آن اگاهی یابند و در صورت نیاز بیشتر به اصل آن تحقیقات مراجعه کنند.

بدین منظور، امروزه نشریات گوناگونی در زمینه های مختلف علمی-پژوهشی نشر می یابد و مقاله های به چاپ رسیده در آنها، اطلاعات فراوانی را در اختیار دانش پژوهان قرار می دهند. لازم است محققان با شیوه تدوین مقالات علمی آشنا باشند تا بتوانند با استفاده از شیوه های صحیح، با سهولت، نتایج تحقیقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختیار علاقه مندان قرار دهند.

نوشتن مقاله مستلزم رعایت اصولی در ابعاد مختلف محتوایی، ساختاری ونگارشی است.

ملاک های محتوایی آموزش نگارش مقاله:

یکی از مهمترین ابعاد مقاله علمی، محتوای علمی و ارزشمندی کیفی آن است. مقاله باید یافته های مهمی را در دانش بشر گزارش نماید ودارای پیامی آشکار باشد؛ بنابراین پیش از تهیه مقاله، محقق باید از خود بپرسد که آیا مطالب او آن قدر مهم است که انتشار آن قابل توجیه باشد. آیا دیگران از آن بهره خواهند برد؟ و آیا نتایج پژوهش او کار آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟(هومن، ۱۳۷۸، ص۸۲).

در اینجا به چندین اصل مهم از اصول و معیارهای محتوایی پژوهش علمی اشاره می گردد که توجه به آنها قبل از تهیه مقاله به ارتقای کیفیت آن کمک می نماید.

الف)فرایند تفکر:

تفکر تلاش برای معلوم کردن مجهول با استفاده از علوم موجود است. بنابراین اساسی ترین محور محتوایی یک پژوهش علمی آن است که مجهولی را روشن نماید، بر این اساس، هر پژوهش علمی در پی پاسخ دادن به پرسش هایی است که تا کنون برای مخاطبان کشف نشده است. از این رو پژوهش علمی همیشه با طرح یک یا چند سوال آغاز می شودکه محقق در صدد پاسخگویی به آنهاست.

ب)منطقی بودن:

منطق که راه درست اندیشیدن (تصور) و صحیح استدلال آوردن (تصدیق) را می آموزاند (مطهری ۱۳۷۵، ص۲۱) ابزار ضروری یک مقاله علمی است و محقق باید شایستگی لازم را در استدلال آوردن، تحلیل محتوا و نتیجه گیری داشته باشد. قواعد تعریف، طبقه بندی استنباط های قیاسی واستقرایی، روش های مختلف نمونه برداری وغیره همه از ویژگی های منطقی یک مقاله علمی است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد. (هومن، ۱۳۷۴، ص۱۹)

ج)انسجام و نظام دار بودن:

مرتبط بودن اجزای مختلف مقاله با همدیگر، همچنین متناسب بودن آنها با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعی با همدیگر، از جمله مواردی است که به تحقیق، یکپارچگی و انسجام می بخشد. براین اساس، محقق باید عناوین فرعی مقاله خود را با نطقی منطقی از یکدیگر مجزا کرده، ارتباط بخش ها را مشخص نماید.

د)تراکمی بودن:

از انجا که هدف پژوهش پاسخ به سؤال هایی است که تا آن زمان دست کم از نظر محقق، پاسخی منطقی برای آن وجود نداشته است، هر پژوهش علمی باید از یک سو به منظور کشف دانش جدید، و از سوی دیگر، برای تکمیل دانش، صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلی یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشری است. نه تکرار دوباره آن با عبارات مختلف.

ر)تناسب موضوع با نیازهای فعلی جامعه علمی:

هر پژوهش علمی باید نیازهای اساسی جامعه علمی خود را درنظرگرفته، درصدد حل آن مسایل برآید، بنابراین ازطرح موضوعاتی که از اولویت تحقیقی برخوردارنیستند وجامعه بدانها نیاز ندارند، باید احتراز نمود.

س)خلاقیت و نوآوری:

هر تحقیق علمی زمانی می تواند در ارتقای سطح دانش، موفق و موثر باشد که ازفکری بدیع وخلاق برخوردار باشد، مقالاتی که به جمع آوری صرف بسنده می کنند، نمی توانند سهم عمده ای دانش بشری داشته باشند.

ص)توضیح مطلب در حد ضرورت:

از جمله مواردی که محقق در گزارش نویسی پژوهش خود(مقاله)باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه روی و زیاده گویی افراطی است؛ همچنان که خلاصه گویی نباید در حدی باشد که به ابهام و ایهام منجرشود؛ براین اساس محقق باید به حدی مطالب را تبیین کند که مقصود وی برای خواننده روشن شود.

ط)متناسب بودن با نظریه ها:

هر رشته علمی، متشکل از نظریه ها و قوانینی است که مورد اتفاق صاحب نظران آن فن است. یافته های بدست امده در تحقیقات میدانی یا توصیفی نباید با اصول و همچنین با قوانین کلی آن رشته تحصیلی منافاتی داشته باشد.

د)اجتناب از کلی گویی:

هدف نهایی علم، صورتمندی یک «نظریه» و تبیین کردن یکی از اصول مهم نظریه است(دلاور، ۱۳۷۱، ص۳۳). از این رو محقق باید بتواند مباحث علمی خود را به روشنی توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلی گویی اجتناب نماید.

ف)گزارش روش شناسی تحقیق:

«تحقیق» فرایندی است که از طریق آن می توان درباره ناشناخته ها به جست وجو پرداخت و از آن، شناخت لازم را کسب کرد. این فرایند چگونه گرداوری شواهد، روش شناسی نامیده می شود. این سؤال که چگونه داده ها باید گردآوری شوند ومورد تغییر قرار گیرد، به طوری که ابهام حاصل از آنها به حداقل ممکن کاهش یابد؟ از موارد مهم تحقیق میدانی است؛ یک تحقیق علمی زمانی می تواند مطالب خود را به اثبات برساند که از روش گرداوری مناسب برخوردار، و آن روش ها به خوبی در مقاله بیان شده باشد.

ساختار مقاله علمی:

نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحی مدون است، در گزارش یک تحقیق نه تنها باید ارزش های محتوایی را رعایت کرد بلکه باید از ساختار روشمندی نیز پیروی کرد. امروزه تحقیقات فراوانی انجام می شود، اما تنها بخشی از آنها در مقالات منتشر می گردد. یکی از دلایل آن، عدم مهارت محقق در تهیه و تدوین ساختار مقاله علمی است.

ساختار مقاله وتهیه گزارش از یک پژوهش علمی، با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش، متفاوت است.

دانشمندان در یک تقسیم بندی کلی، روش های استفاده شده در علوم را به دو دسته تقسیم می کنند. روشهای کمی که در آنها از داده های کمی در تحقیق استفاده می شود(تحقیق میدانی) و روش های کیفی که در آنها از داده های کیفی (تحقیقات کتابخانه ای ) استفاده می شود. موفقیت در انتشار و چاپ مقالات علمی معتبر یکی از فاکتورهای تبیین کننده در ارزیابی فعالیت های تحقیقاتی، طرح های پژوهشی وکنفرانس ها و سخنرانی های دانشگاهی محسوب می شود.

ساختار متداول مقالات علمی به صورت:

۱-مقدمه

۲-روش ها و راهکارها

۳-نتایج مطالعه

۴-بحث وبررسی

۵- و نهایتاً نتیجه گیری،

میباشد. پیروی از این ساختار یکی از فاکتورهای اساسی در موفقیت مقاله به شمار می آید.

مقدمه:

هرمقاله علمی بایک مقدمه شروع می شود و آن، خلاصه ای از فصل های پایان نامه ها و رساله هاست که به طور مختصر به بیان کلیات تحقیق و بررسی مختصری از بیشینه آن می پردازد؛ بنابراین در مقدمه مقاله، مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادی وکاربردی به صورت مختصر بیان می گردد و سپس به بررسی سوابق پژوهشی که به طور مستقیم به موضوع تحقیق مرتبط است، پرداخته می شود. مقدمه باید یک منطق اساسی را در تحقیق بیان کند و به خواننده نشان دهد که چرا این تحقیق ادامه منطقی گزارش های پیشین است. در این بخش پس از نتیجه گیری از پژوهش های بررسی شده، محقق باید پرسش های پژوهشی خود را به صورت استفهامی بیان کرده و به تعریف متغیرهای تحقیق به صورت عملیاتی بپردازد.

روش:

هدف اساسی از بیان روش آن است که به گونه ای دقیق، چگونگی انجام پژوهش، گزارش گردد تا خواننده بتواند آن را تکرار نماید و همچنین درباره اعتبار نتایج داوری کند، بنابراین مؤلف باید همه مراحل اجرا از جمله آزمودنی ها، ابزارهای پژوهش، طرح پژوهش، روش اجرا و روش تحلیل داده ها را بیان کند.

نتایج:

در این بخش توصیف کلامی مختصر و مفیدی از آنچه به دست آمده است ارائه می شود. این توصیف کلامی با اطلاعات آماری مورد استفاده، کامل می شود و بهترین روش آن است که داده ها از طریق شکل ونمودار یا جدول نمایش داده شوند، ساختار بخش نتایج، معمولا مبتنی بر ترتیب منطقی پرسش ها یا فرضیه ها و نیز وابسته به تایید شده بودن یا تایید نشده بودن فرضیه هاست، ترتیب بیان نتایج نیز یا بر حسب ترتیب تنظیم سؤال ها یا فرضیه های آنهاست(سیف، ۱۳۷۵، ص۳۰)یا بر حسب اهمیت آنها. روش متداول بیان نتایج، آن است که ابتدا مهمترین وجالبترین یافته ها و سپس به ترتیب یافته های کم اهمیت تر ارائه می شود(هومن، ۱۳۷۸، ص۹۰)

بحث و تفسیر:

در این بخش تمام اجزای گزارش تحقیق به هم ربط داده می شوند و محقق با ترکیب و پیوند بخش های مختلف، خواننده را به سوی یک نتیجه گیری کلی هدایت می کند، بنابراین لازم است شباهت ها و تفاوت های نتایج این پژوهش با پژوهش های قبلی روشن گردد و نیز معلوم شود که یافته های پژوهش، به روشن شدن مسئله مورد بررسی و زمینه دانش آن چه کمکی کرده است.

نتیجه گیری:

در این قسمت محقق باید به نتیجه معقول، منطقی برسد. نداشتن تعصب و سوگیری غیرمنصفانه در نتیجه گیری، ارتباط دادن نتایج با مباحث مطرح شده در پیشینه، ارائه راهبردها و پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده، مشخص کردن نقش نتایج در پیشبرد علوم بنیادی وکاربردی و امثال آن، از جمله مواردی است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد.

مقالات علمی نشان دهنده ی علاقه دانشجو به انجام کار تحقیقاتی و میزان جدیت وی در انجام آن می باشد. تحقیق و پژوهش از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به جرات می توان گفت همه پیشرفتهای علمی، صنعتی، پژوهشی، تکنولوژیکی و جامعه شناسی بر پایه تحقیق و پژوهش استوار است. اصلی ترین و مهمترین شیوه ی ارائه نتایج یک مطالعه و تحقیق، تهیه مقاله است و محققی در صحنه ی تولید و انتشار علمی موفق است که بتواند نتایج خود را در جملات معتبر به چاپ برساند.

سخن پایانی مقاله نویسی :

آنچه در این مقاله آمد مروری مختصر به کارکردهای برخی عناصر سازندۀ مقالات علمی وویژگی های مطلوب هر یک از آنها بود، اگر چه هر یک از حوزه های علمی رویکردهای خاص خود را دارد که آنهارا از یکدیگر متمایز می سازد، بااین حال عناصر مشترکی در همه آنها مشترک است که توجه به کارکردها و ویژگی های این عناصر به موفقیت در انتشار مقالات علمی کمک می کند. در مجموع، مقالات علمی موفق با در نظرگرفتن نیازهای خوانندگان خود به نحوی تدوین می شوند که در غیاب نویسنده، پاسخگوی پرسش های احتمالی خوانندگان باشد وکمترین ابهام را در ذهن آنان ایجاد کنند.

راهنمای نوشتن مقاله

مسایل اخلاقی در چاپ مقاله