انجام پایان نامه دکتری تاریخ و فلسفه | انجام پایان نامه ارشد و رساله دکتری تاریخ و فلسفه

بحث و نتیجه گیری: 

انسان دارای شئون وجودی گوناگون، توانایی ها، استعدادها و آمادگی‌های متنوع است و در درون وی، گرایش به خیر و شر و سعادت و شقاوت نهاده شده و زمینه های صعود و سقوط در سرشت او تعبیه شده است و به همین دلیل نیازمند تربیت است. فرآیند تربیت نی برای ثمر دهی و هدایت انسان باید قانون مند، منظم، مستمر، برنامه محور، دقیق و مبتنی بر رفع نیازمندی های فطری و واقعی انسان باشد در غیر این صورت نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد و اساساً تربیت رخ نخواهد داد تا به انسان در سیر به سوی نقطه کاملی مطلوب کمک کننده باشد. تربیت بر ضوابط، قواعد و سیاست گذاری های کلی استوار است. این قواعد و ضوابط را اصول تربیت می نامند که به وسیله روش‌هایی عملی می شوند. اعتدال به عنوان یک اصل تربیتی در نیل به حیات طیبه که غایت تربیت اسلامی محسوب می شود، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
با در نظر گرفتن مجموع آیات و روایاتی که در فصل قبل به آن‌ها اشاره شد، می توان گفت اعتدال یک اصل کلیدی در برنامه جامع تربیتی دین اسلام است. به طوری که تمام لوازم و امکانات تکوینی و تشریعی لازم برای شکل گیری و ظهور و بروز این اصل در زندگی انسان ها در نظر گرفته شده است. به گواه آیات و روایات ساختار تکوینی انسان، اعم از ساختار فیزیکی و قوای نفسانی در بدو خلقت مبتنی بر اعتدال شکل گرفت. این به معنای وجود بستر اولیه و بالقوه برای تحقق اعتدال در حیات انسانی است. وقتی از بالقوه بودن این اصل در حیات انسان صحبت می کنیم طبیعتاً برای بالفعل شدن آن احتیاج به برنامه یا روش هایی است که بتوانند این امکان را شکوفا کنند به میان خواهد آمد.
امام على (علیه السلام) : راست‌گرایی و چپ‌گرایی گمراهى است. راه درست همان راه ميانه است. كتاب خدا كه در ميان ماست و تعاليم نبوّت، به همين راه دلالت مى‏كنند؛ و طريق عمل به سنّت پيامبر «صلی الله و علیه و آله» همين است، و عاقبت نيكو در گرو پيمودن همين. (الحیاة، ج 1: 498 )
با استناد به احادیثی مانند حدیث فوق می توان گفت مجموع تعالیم اسلام مبتنی بر رعایت همین اصل از جانب خدا به وسیله پیامبران و معصومین به دست مردم رسیده است. پس قوانین مورد نیاز برای شکوفایی اعتدال نیز در اختیار انسان ها قرار گرفته است. با توجه به این نکات زمانی که از اصل اعتدال در تربیت اسلامی سخن میگوییم باید در نظر داشت که قواعد و حدود این اصل با رجوع به تعالیم دینی تعیین می شود بر خلاف آنچه در نظریه اعتدال ارسطو، عقل ملاک تعیین اعتدال است.
در تربیت اسلامی قوه عقلانی به عنوان منشاء اعتدال و اعتدال از جنود عقل محسوب می شود. به این معنا که با پرورش و تقویت قوه عاقله و تسلط آن بر سایر قوا امکان حرکت به سوی اعتدال فراهم می شود. بنابراین در تدابیر تربیتی، اعم از تربیت رسمی و غیر رسمی، باید بر روش های پویایی و فعال کردن قوای عقلانی تاکید ویژه ای داشت. بنابراین در فرایند تربیتی تا زمانی که توان عقلانی فرد فعال نشده باشد نباید از وی انتظار رفتار متعادل داشت. در کنار این قوانین نظری و مکتوب ائمه به عنوان نمونه های عینی از عمل به بایدها و نبایدها حضور دارند تا تحقق عینی اعتدال را به نمایش بگذارند.
همه آنچه بیان شد ظرفیت هایی است که در مجموعه تربیتی دین اسلام قرار گرفته تا مربیان با استفاده از آن‌ها به پرورش یک انسان معتدل اقدام کنند. به عبارت دیگر در فرآیند تربیت اسلامی با تمسک به پرورش عقل و آموزش قوانین دینی به شکل صحیح و متناسب با نیاز متربیان بستر تربیتی لازم برای شکل گیری و رشد اعتدال در وجود وی فراهم می‌گردد و در ادامه فرایند تربیت با تبیین دقیق و مصداقی اعتدال و ارائه آن در قالب یک برنامه جامع به متربی اعتدال در رفتار، صفات و خلقیات او نهادینه می شود.
با در نظر گرفتن این نکته که تربیت حقیقی در واقع تربیت متوازن و همه جانبه است؛ به این معنا که به همه ی ابعاد وجود انسان به شکل متناسب می‌پردازد و همه ی استعدادهای انسان را در حد کمال شکوفا می سازد، می‌توان گفت اعتدال لازمه ی حتمی تربیت حقیقی است که بدون آن، تربیت در معنای صحیح خود اجرا نخواهد شد.
همان طوری که حيات طيبه همة شئون وجودي انسان را به طور متعادل در بر می‌گیرد، فرايند تربيت نيز بايد اولاً تمام ابعاد زندگي متربيان را پوشش دهد و ثانياً با توجه به لزوم رعايت اعتدال و توازن در همه ی امور و شئون حيات طيبه، بايد بر تمام فعالیت‌ها و برنامه‌های تربيتي توازن و اعتدالاحكم فرما باشد و از تعيين اهداف و سیاست‌ها تا برنامه ريزي و اقدام و اصلاح، از يك سونگري و افراط و تفريط و بي توجهي به حدود و معيارها پرهيز شود.
اصل اعتدال به عنوان یک اصل عام در تربیت اسلامی در ارتباط مستقیم و غیر مستقیم با سایر اصول تربیتی قرار دارد. اعتدال در معنای عدم افراط و تفریط در متن اکثر اصول تربیتی به عنوان یک قاعده کلی مورد توجه قرار گرفته است. با این توضیح که عدم یک جانبه نگری و حصر گرایی در تعریف و تبیین مفهومی این اصول و اهداف و روش هایی که از آن‌ها منتج می شود، رعایت شده است.
ازجمله این اصول، اصل تدریج و تعالی مرتبتی است. تعالي و تكامل در وجود آدمي داراي مراتبي است كه هر فرد متناسب با توانايي و ظرفیت‌های وجودي خويش به آن دست می‌یابد. رشد همه جانبه و متعادل، دارای جايگاه و رتبه‌ای از پيش مشخص شده و یکسان براي همگان نيست، بلكه طي مراتب متعددي صورت می‌پذیرد كه هر فرد می‌تواند به تدريج به آن‌ها بر حسب وسع و سعی خويش دست يابد. بنابراین می توان گفت اصل اعتدال به شکل مستقیمی در متن اصل تدریج قرارگرفته است؛ به این معنا که برای تحقق تدریج در تربیت لازم است اعتدال در تمام تکالیف تربیتی رعایت شود. تا نه در اثر تکلیف فراتر از توان، فرد دچار دل‌زدگی، افسردگی، ناامیدی و… شود؛ و نه در اثر اهمال در امور توان و استعدادهای فرد به هدر برود.
از دیگر اصول مرتبط با اعتدال، اصل عدالت تربیتی است. این اصل به اندازه ای با اصل اعتدال هم پوشانی مفهومی و ساختاری دارد که می توان اعتدال را روح اصلی و حاکم بر اصل عدالت تربیتی در نظر گرفت. در فرايند تربيت، از سويي بايد فرصت‌های برابري براي همگان با توجه به ویژگی‌های مشترک فراهم آورد و از سوي ديگر بايد تفاوت‌های فردي بين فردي و درون فردي، فرهنگي و اجتماعي را در ارائه تربيت کيفي براي همه ی متربيان مورد ملاحظه قرار داد. بنابراین توجه صرف به یکی از این دو جنبه در عدالت تربیتی به معنای خروج از عدالت و افراط و تفریطی خواهد شد که ثمره آن تبعیض، نارضایتی، هدر رفت نیروهای انسانی و استعدادهای خاص فردی و منطقه ای و حتی در مواقع بحرانی آشوب های اجتماعی، خواهد بود. عدالت تربيتي هرگز به معناي برابري و مواجه ی يك سان با همه ی متربيان و ناديده گرفتن خصوصيات متفاوت آنان نيست بلكه براي برقراري عدالت تربيتي، عنايت به ویژگی‌های مشترك و متفاوت متربيان و مربیان و توجه به كوشش آنان و نتایج آن ضروري است.
اصل یکپارچگی و انسجام نیز از جمله اصولی است که ناظر بر رعایت اعتدال در تربیت اسلامی مطرح شده است. در فرايند تربيت به منزلةامري واحد و يك پارچه، بايد ضمن توجه به هر يك از اجزا، ابعاد، انواع و ساحت‌های تربيت، با نگاه جامع و يك پارچه، از يك سونگري و حصر توجه به برخي مؤلفه‌ها و تفكيك عناصر اين فرايند پرهيز كرد. البته اين تأكيد بر انسجام و یکپارچگی نبايد به معني انكار هرگونه تفاوت و تنوع در ميان اجزا و مؤلفه‌های فرايند تربيت باشد.
اصل دیگر پويايي و انعطاف پذيری ضمن حفظ اصول است. در فرايند تربيت بايد، ضمن توجه به امور ثابت و مسلم دینی و عقلی، با پدیده تغيير در جامعه و فرد مواجه  اي فعال صورت پذيرد. به اين معنا كه تغییر را به عنوان یک اصل در ارتباط با فرد و جامعه باید پذیرفت اما باید با مدیریت و هدایت آن فرایند تربیت را در جهت غایت مورد نظر پیش برد. هم چنين، تمامي سیاست‌ها، برنامه‌ها و روش‌ها و عوامل تربيتي؛ در فرايند تربيت، ضمن حفظ اصول، بايد متناسب با اقتضائات و موقعیت‌های خاص مربيان و متربيان از انعطاف پذيري لازم برخوردار باشند. بنابراین تاکید بر اصول ثابت بدون در نظر گرفتن شرایط جدید فرد و جامعه و یا تغییر بدون مبنای تمام ثابتات که منجر به تغییر غایت نهایی فرآیند تربیت می گردد دو حالت نامتعادل در فرایند تربیت محسوب خواهند.
از مجموع آنچه در  انجام پایان نامه ارشد و رساله دکتری تاریخ و فلسفه حاضر به آن اشاره شد می توان دریافت اعتدال از ویژگی های کلیدی دین اسلام است که به طور طبیعی در برنامه تربیتی اسلام هم به آن عنایت ویژه ای شده است به گونه ای که اگر در فرایند تربیتی به آن توجه نشود می توان گفت تربیت در معنای حقیقی خود رخ نداده است.